Vorige week hoorde ik het de gastdocent van mijn opleiding zeggen: de mensen die naar zijn filosofische praktijk komen, gaat het niet om geluk, maar om wijsheid. Ik heb mijn bedenkingen. Ook ik streef naar wijsheid, omdat ik nou eenmaal niet anders lijk te kunnen, maar is het me uiteindelijk niet om geluk te doen? Ik denk van wel. In de Trouw van diezelfde zaterdag een artikel van Gerbert van Loenen met de titel “Geluk is ook niet alles.” Wel vaker hoor je stemmen tegen het gelukkigheidsideaal. Geluk zou een overschatte notie zijn. Geluk is nu eenmaal niet voor iedereen weggelegd, en als het streven naar geluk de norm is, word je dan niet des te ongelukkiger als je in dat streven lijkt te falen?

Van Loenen lijkt in genoemd artikel geluk gelijk te stellen aan zoveel mogelijk genieten. Hij schrijft: “Het klinkt misschien sympathiek, dat het leven is om te genieten. Alles is er dan op gericht ons leven te leiden met een zo groot mogelijke kans op geluk en zo min mogelijk leed. Maar het kan verkeren in het tegendeel als je gelukkig móet zijn, als gelukkig zijn de zin van het bestaan wordt en je leven dus zinloos wordt als je niet gelukkig bent. Dat legt een druk op je die zo groot is, dat het geluk er juist onder kan lijden. Je leven is niet meer goed op zichzelf, het is goed als je er geluk mee vermeerdert.” De auteur haalt vervolgens de filosoof Herman de Dijn aan, die erop wijst dat je heel rusteloos wordt van het streven naar geluk. Als ik het echter goed begrijp (ik ken het werk van De Dijn zelf niet), is er dan sprake van de opvatting dat geluk hetzelfde is als het hebben van gewenste ervaringen, én daarbij de opvatting dat je die ervaringen zelf tot stand kunt brengen. Beide zijn een misvatting. De Dijn pleit voor overgave aan dat wat je niet in de hand hebt. In zijn levensvisie zou geluk dan niet langer een doel van het leven zijn, maar een neveneffect. Een neveneffect dat je niet vindt in een leven zonder tragiek en verlies.

Het lijkt er toch op dat het geluk waar we het nu over hebben, iets anders is dan puur genieten, iets anders dan het hebben van gewenste ervaringen. En terecht, dunkt mij.

Ik kan me slecht voorstellen dat er ook maar iemand is die niet gelukkig wil zijn. Maar als je denkt dat geluk de afwezigheid van pijn in je leven is, kom je bedrogen uit. “Pijn kun je uitschakelen,” zei een vriend laatst terwijl we een helling opzwoegden. Hmm, ik geloof best dat mensen met bepaalde aandachts- en ademhalingstechnieken pijn (tijdelijk) kunnen uitschakelen, maar een leven zonder pijn is natuurlijk een illusie. Meer voel ik voor de uitspraak: “Pijn is onvermijdelijk, lijden is een keuze.” Pijn staat geluk niet in de weg, eraan lijden wel. Lijden betekent in mijn ogen je verzetten tegen dat wat is. En als íets je ongelukkig maakt, is het wel het idee dat het anders zou moeten zijn dan het is. “Reality is never wrong,” houdt advaita-leraar Hans Laurentius zijn bezoekers keer op keer voor ogen. Dat klinkt toch heel aannemelijk, niet?

Maar willen we de realiteit echt onder ogen zien, of leven we liever in een frictieloze droom? Kun je gelukkig zijn in een illusie? Ik denk het niet. De rauwe werkelijkheid, waarvan ook pijn en verlies deel uitmaken, zal zich niet blijvend laten toedekken door de roze wattendeken van de geruststellende illusie. Zoals de hoofddocent van de opleiding, Miriam van Reijen, het een aantal sessies geleden zei: “Als ik zou moeten kiezen tussen waarheid en geluk, zou ik voor de waarheid gaan.” Ze voegde daar onmiddellijk aan toe: “Maar ik heb gemakkelijk praten, want ik weet dat die twee hetzelfde zijn.”

Onderzoek hoe het zit.
Ken uzelve, en gij zult gelukkig zijn.